Thessallloniki: Χάρης Βλάδος: Πίσω από τις μεγάλες Κρίσεις

Η αγορά κεφαλαίου στις μέρες μας ορθώς χαρακτηρίζεται ως το κομμάτι εκείνο της καπιταλιστικής αρχιτεκτονικής όπου η παγκοσμιοποίηση καθίσταται εμφανής με τον πιο ευθύ και άμεσο τρόπο. Σωστή είναι, επίσης, και η διαπίστωση ότι πίσω από τις μεγάλες κρίσεις της παγκοσμιοποίησης έως σήμερα κρύβεται, σε σημαντικότατο βαθμό, η ακατάσχετη πτητικότητα κάποιων κεφαλαίων βραχυπρόθεσμης και στενά κερδοσκοπικής δράσης.

“ Για Μια Νέα Οικονομική και Βιομηχανική Πολιτική ”

Τέλος, δεν είναι λανθασμένη και η υπογράμμιση του φαινομένου μιας διευρυνόμενης παγκόσμιας χρηματιστικής σφαίρας η οποία φαίνεται να «αποδεσμεύεται» προοδευτικά και κάποιες φορές, μάλιστα, να λειτουργεί εις βάρος του καθεαυτό παραγωγικού, βιομηχανικού κεφαλαίου.

Στον πυρήνα όμως η μεγάλη ανατροπή βρίσκεται αλλού. Στην βαθύτερη ρίζα των ανατροπών που συνθέτει η παγκοσμιοποίηση το κεφάλαιο, στην πολλαπλή φύση του, υποχωρεί συνεχώς από την παραδοσιακή θέση του, στο να θεωρείται ο αδιαμφισβήτητα κυρίαρχος παραγωγικός συντελεστής, ο «μοναδικός σπάνιος πόρος», το Α και το Ω, ο καθοριστικός ρυθμιστής της καπιταλιστικής επιχείρησης και των εργαζόμενων της… Το κεφάλαιο, λοιπόν, εννοούμενο ως ένας εκ των παραγωγικών συντελεστών, παύει πλέον να εμφανίζεται ως ο μονάρχης του καπιταλιστικού παιχνιδιού. Και, συγχρόνως, αυτό που εννοούμε με την λέξη συντελεστής-κεφάλαιο δεν μπορεί να γίνει, πλέον, έγκυρα κατανοητό ως ένα στατικό, άκαμπτο ποσοτικό μέγεθος. Σήμερα ένα κεφάλαιο χωρίς επαρκή ταχύτητα, χωρίς επαρκή συνυφασμένη πληροφορία, χωρίς επαρκή ευελιξία και σκόπευση είναι, ουσιαστικά, ένα άκαρπο, αναποτελεσματικό κεφάλαιο: γίνεται, στην ουσία, ένα δανειακό κεφάλαιο «προς αποφυγή»…

Και όσο και να ακούγεται παράδοξο σε ορισμένους το σύγχρονο κεφαλαιοκρατικό σύστημα, ο παγκοσμιοποιούμενος καπιταλισμός, είναι πολύ λιγότερο κεφαλαιοκεντρικός από ότι ήταν πριν 50 και ακόμα πιο λίγο από ήταν πριν 100 χρόνια: και, κατά τα φαινόμενα, αυτή η μακροχρόνια τάση δεν πρόκειται να ανατραπεί εύκολα. Τι συμβαίνει λοιπόν;

Απλώς, το κεφάλαιο μέσα από το προοδευτικό άνοιγμα της παγκόσμιας αγοράς του, μέσα από την βαθμιαία άρση των γραφειοκρατικών εμποδίων στην διακίνηση του σε διεθνές επίπεδο, χάνει και απεκδύεται, αναγκαστικά, τον παραδοσιακό μανδύα της, δήθεν, «σιδερένιας» σπανιότητας του. Γίνεται και αυτό ένας παραγωγικός συντελεστής «σαν τους άλλους», τόσο σπάνιος όσο υποδεικνύει, απλώς, η τιμή του στην αγορά: συγκεκριμένα, το επιτόκιο. Εάν μπορείς «να σηκώσεις» αυτό το επιτόκιο τότε το κεφάλαιο είναι στην διάθεση σου. Αλλά, βέβαια, για να καταφέρεις να «το σηκώσεις» πρέπει να έχεις μια πραγματικά αποτελεσματική επιχείρηση, σε όρους παγκόσμιου πλέον ανταγωνισμού ή, απλά και μόνον, να είσαι ένας πειστικός στους διάφορους δανειοδότες και άφοβος –όσο και τυχερός- κερδοσκόπος…

• Παράλληλα, και οι φυσικοί πόροι ως κατηγόρια παραγωγικού συντελεστή απέκτησαν μια ιδιόμορφη νέα σημασία στο πέρασμα των τελευταίων δεκαετιών.

Δεν είναι μονάχα η όλο και πιο ακριβή και ασταθής αγορά του πετρελαίου που δεν παύει να ανησυχεί, και η οποία σε συμβολικό επίπεδο παραπέμπει άμεσα στην γέννηση της κρίσης στην δεκαετία του 1970. Και δεν είναι μονάχα η βαθμιαία καταστροφή πολλών στοιχείων του φυσικού –και συχνά μη αναπαραγόμενου- πλούτου και, συγχρόνως, η αυξανόμενη συνειδητοποίηση των περιβαλλοντικών ορίων του πλανήτη μας.

Με αρκετά περίεργο τρόπο, οι φυσικοί πόροι ως συστατικά της καπιταλιστικής παραγωγικής διαδικασίας αποκτούν μέσα στην παγκοσμιοποίηση, συγχρόνως, και μεγαλύτερη και μικρότερη κοινωνικοοικονομική σημασία σε σχέση με εχθές. Μεγαλύτερη σημασία γιατί φαίνεται η παγκόσμια αγορά να αντιλαμβάνεται προοδευτικά πως οι φυσικοί πόροι της γης δεν είναι ανεξάντλητοι. Από την άλλη πλευρά, όμως, όλο και λιγότεροι επιμέρους φυσικοί πόροι που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή οικονομικών αγαθών φαίνεται να διακρατούν, πλέον, μια «ανυπέρβλητη στρατηγική σημασία»: σχεδόν όλοι οι οικονομικά ενεργοί φυσικοί πόροι μπορούν, πλέον, με περισσότερο ή λιγότερο οδυνηρό τρόπο, σε οικονομικούς όρους, να υποκατασταθούν.

Η γρήγορη ανάπτυξη της τεχνολογίας βρίσκεται, στην ουσία, πίσω από αυτό το νέο διαλεκτικό και αμφίσημο περιεχόμενο που λαμβάνει η έννοια του φυσικού πόρου ως παραγωγικός συντελεστής, την εποχή της παγκοσμιοποίησης. Στον αγώνα του ο άνθρωπος, εναντίον της έλλειψης και της στενότητας των πόρων του φυσικού περιβάλλοντος του έχει και θα έχει την τεχνολογία, συγχρόνως, ως σύμμαχο και ως εχθρό. Εχθρό κάθε φορά που οι νέες τεχνολογικές δυνατότητες χρησιμοποιούνται μυωπικά και με βραχυπρόθεσμο σκεπτικό, σύμμαχο κάθε φορά που αυτές του προσφέρουν νέες αποτελεσματικές λύσεις βιώσιμης ανάπτυξης και παρέχουν ισχυρά φάρμακα για την θεραπεία των δεινών, ταυτόχρονα, της φτώχειας και της περιβαλλοντικής καταστροφής του χθες.

❝Γιατί σε τελική ανάλυση η ίδια η τεχνολογία δεν είναι ποτέ μια εξωγενής παράμετρος του κοινωνικοοικονομικού συστήματος: δεν είναι μια ευλογία ή μια κατάρα που πέφτει από τον ουρανό… Η τεχνολογία είναι πάντοτε μια κοινωνικοοικονομική κατασκευή. Η τεχνολογία, και οι παραγωγές τεχνικές της, κάθε φορά δεν είναι παρά αυτό που τις κάνει ο ίδιος ο χρήστης τους: όμως, πάντοτε παίρνουν την μορφή και το περιεχόμενο που προδιαγράφουν, σε μεγάλο βαθμό, οι κοινωνικοοικονομικές σχέσεις που τις κυοφόρησαν.❞