“Χθες αναφέρθηκα στο πολύ ενδιαφέρον έργο του Thomas Gordon, μία από τις πρώτες ιστορίες της ελληνικής επανάστασης, γραμμένη μάλιστα από κάποιον που συμμετείχε ενεργά σ’ αυτήν ως έμπειρος στρατιωτικός και που πρόσφερε όσο ελάχιστοι. Παρά τις πολλές και μεγάλες απογοητεύσεις που τον περίμεναν δεν σταμάτησε να βοηθάει τους Έλληνες με κάθε τρόπο.
Αναπληρωτής καθηγητής
Φιλοσοφίας Δικαίου και Θεωρίας Θεσμών
στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
Ο Thomas Gordon (1788-1841) ήταν Σκωτσέζος, καταγόταν από αριστοκρατική οικογένεια, σπούδασε στο Eton και την Οξφόρδη και υπηρέτησε στον βρετανικό στρατό. Απέκτησε όμως ακόμα μεγαλύτερη στρατιωτική πείρα στον ρωσικό στρατό και σε γερμανικά σώματα κυρίως στη διάρκεια των ναπολεόντειων πολέμων. Πριν την επανάσταση, ιδίως την περίοδο από το 1810 έως το 1812, είχε επισκεφτεί τον ελληνικό χώρο (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Ιωάννινα και Κωνσταντινούπολη) αλλά και σχεδόν ολόκληρη τη Μέση Ανατολή καθώς είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την περιοχή. Είναι χαρακτηριστικό ότι στη διάρκεια της ζωής του έμαθε σχεδόν τέλεια ελληνικά και τουρκικά (και πολλές άλλες γλώσσες και διαλέκτους) ενώ η σύζυγός του ήταν Αρμένια με ελληνικές ρίζες.
Μόλις ξεκίνησε η επανάσταση ναύλωσε πλοίο με δικά του έξοδα από τη Μασσαλία και έφτασε στον Μοριά τον Αύγουστο του 1821, κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της Τρίπολης. Κουβαλούσε μαζί του φιλέλληνες, 600 όπλα, τρία κανόνια και άφθονο πολεμικό υλικό. Την πρώτη φορά που συμμετείχε σε μάχη μαζί με τους Έλληνες (ο Δημήτριος Υψηλάντης τον έκανε αμέσως αρχηγό του επιτελείου του) ήταν κυριολεκτικά συγκλονισμένος. Μετά τη μάχη αναφώνησε, με δάκρυα στα μάτια:
«Είμαι ευτυχισμένος γιατί βλέπω με τα μάτια μου αυτά που άκουσα από τους προγόνους μου και διάβασα στα βιβλία της ιστορίας!»
Προσπάθησε να εμποδίσει τη σφαγή Μουσουλμάνων και Εβραίων μετά την κατάληψη της Τρίπολης αλλά απέτυχε και παραιτήθηκε απογοητευμένος. Επέστρεψε στη Μεγάλη Βρετανία και εκεί πρωταγωνίστησε στις προσπάθειες του Φιλελληνικού Κομιτάτου να συγκεντρώσει χρήματα και πολεμοφόδια για τους επαναστάτες. Οι ελληνικές αρχές κυριολεκτικά τον ικέτευαν να επιστρέψει αλλά αυτός δεν το αποφάσιζε γιατί έβλεπε ότι οι συμβουλές των ευρωπαίων φιλελλήνων δεν εισακούγονταν. Συνέχιζε όμως να ασχολείται σχεδόν αποκλειστικά με την ενίσχυση των Ελλήνων επαναστατών με διάφορους τρόπους.
Με τα πολλά τον πείθουν να επιστρέψει το 1826 φέρνοντας μαζί του την τελευταία δόση από το δεύτερο δάνειο (14.000 λίρες) αλλά και διάφορα ποσά από φιλέλληνες. Όμως η κατάσταση που βρίσκει είναι ακόμα χειρότερη και απογοητευτική καθώς το μόνο που απασχολεί τους επαναστάτες είναι ο εμφύλιος και η νομή της εξουσίας. Ακόμα και τα χρήματα που τους φέρνει ουσιαστικά κατάσχονται και κατασπαταλούνται σε αμοιβές και δωροδοκίες.
Το 1827 συμμετέχει ενεργά στην αποτυχημένη προσπάθεια υπεράσπισης της Αθήνας. Μόλις ο Ιμπραήμ εκδιώχθηκε από την Πελοπόννησο από τις ξένες δυνάμεις, αποφάσισε να επιστρέψει μόνιμα πλέον στη Σκωτία, τον Ιούλιο του 1827. Όχι μόνο γιατί ο πόλεμος είχε τελειώσει, αλλά γιατί ήταν και πάλι αγανακτισμένος με τον τρόπο που συμπεριφέρονταν οι Έλληνες, κυρίως με τη διαφθορά και τον καιροσκοπισμό και επίσης με τις αγριότητες και τα εγκλήματα πολέμου (κυρίως την απάνθρωπη σφαγή των Αλβανών στο Άγιο Σπυρίδωνα, παρά την ανακωχή και τη συνθήκη παράδοσης).
Ξαναγύρισε όμως την επόμενη χρονιά για να οργανώσει αρχαιολογικές ανασκαφές στο ναό της Ήρας στο Άργος μαζί με τον άλλο μεγάλο φιλέλληνα, τον ιστορικό George Finlay (που βασίστηκε στο βιβλίο του Gordon για να γράψει το δικό του: “I always go to Gordon for dates and details”). Έμεινε στην Ελλάδα μέχρι το 1831. Την περίοδο αυτή άρχισε την έρευνα και τη συγγραφή του δίτομου έργου του για την επανάσταση που το ολοκλήρωσε στην πατρίδα του το 1832.
Το έργο του Gordon κυκλοφορεί σε διάφορες μεταφράσεις αλλά μπορείτε να βρείτε την αγγλική δεύτερη έκδοση (1844) εδώ:
https://archive.org/details/historygreekrev00gordgoog (1ος τόμος)
https://archive.org/details/historygreekrev01gordgoog (2ος τόμος)
Το έργο μεταφράστηκε στα γερμανικά το 1840 και ο βαυαρός ζωγράφος Peter von Hess το χρησιμοποίησε για να ζωγραφίσει τους περίφημους πίνακές του για την ελληνική επανάσταση.
Ο σχεδόν Έλληνας πια («Θωμάς Γόρδων») επέστρεψε στην Ελλάδα αμέσως μετά την έκδοση του βιβλίου και ανέλαβε, μετά από πρόσκληση της βαυαρικής αντιβασιλείας, την ηγεσία ενός σώματος που θα εξόντωνε τους κλέφτες στην περιοχή της Αιτωλοακαρνανίας. Αργότερα έγινε Γενικός Διοικητής της Πελοποννήσου και προήδρευσε (με μεγάλη αυστηρότητα) στο στρατοδικείο. Η υγεία του όμως είχε επιδεινωθεί (είχε προβλήματα με τα νεφρά του). Επέστρεψε μόνιμα στη Σκωτία το 1839 αν και δεν άντεξε να μην κάνει άλλο ένα σύντομο ταξίδι στην Ελλάδα το 1840 που επιδείνωσε την υγεία του ακόμα περισσότερο.
Πέθανε στην πανέμορφη οικογενειακή οικία του που διατηρείται ακόμα (Cairness House) στη βόρειο Σκωτία, κοντά στο Aberdeen, στις 20 Απριλίου 1841 σε ηλικία 53 ετών. Το ελληνικό κράτος τον είχε νωρίτερα τιμήσει με τον βαθμό του αντιστρατήγου και με τον Μεγαλόσταυρο του Τάγματος του Σωτήρος για τις υπηρεσίες του στην Ελληνική Επανάσταση.
Περισσότερα για τον Gordon μπορείτε να διαβάσετε στο έργο του Douglas Dakin, “British and American Philhellenes During the War of Greek Independence, 1821-1833” (1955) που έχει εκδώσει η Εταιρία Μακεδονικών Σπουδών. Επίσης στο πολύ ενδιαφέρον άρθρο της Αγλαΐας Κάσδαγλη, “Exploring the Papers of the Scottish Philhellene Thomas Gordon (1788-1841)” που έχει δημοσιευθεί πριν 20 χρόνια στο περιοδικό “Κάμπος: Cambridge Papers in Modern Greek”, 3: 45-69 (1995) αλλά παραμένει εξαιρετικά ενδιαφέρον γιατί αξιοποιεί την αλληλογραφία του και το μεγάλο αρχείο του (με επιστολές αλλά και πολλά έγγραφα και άλλο υλικό που συγκέντρωσε στη διάρκεια της έρευνας για το βιβλίο του) που βρίσκεται πλέον στο Πανεπιστήμιο του Aberdeen.”
Στις φωτογραφίες:
1. H προσωπογραφία του Gordon που φιλοτέχνησε ο γερμανός φιλέλληνας, στρατιωτικός και ζωγράφος Karl Krazeisen στον Πόρο, στις 13 Απριλίου του 1827. Μπορείτε να τη δείτε στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο στην Παλιά Βουλή (Σταδίου & Κολοκοτρώνη).
2. Η πρώτη έκδοση (1832) της Ιστορίας της Ελληνικής Επανάστασης (αντίτυπο που εκτίθεται στο Πανεπιστήμιο του Aberdeen).
3. Το εξώφυλλο της πρώτης ελληνικής μετάφρασης που εκδόθηκε το 1849.
4. Το παράσημο αυτό είναι ένας από τους πρώτους Μεγαλόσταυρους του Τάγματος του Σωτήρος. Μ’ αυτό το ελληνικό κράτος τίμησε τον μεγάλο φιλέλληνα Thomas Gordon.
5. Ο Gordon έχτισε μια οικία στο Άργος που διατηρείται μέχρι σήμερα (οδός Γόρδωνος 14). Ευτυχώς το 1897 την αγόρασε η Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή Αθηνών και την αναπαλαίωσε.
6. To περίφημο και πανέμορφο Cairness House που έχτισε ο πατέρας του και στο οποίο έζησε μεγάλο μέρος της ζωής του και όπου απεβίωσε. Έλεγε γι’ αυτό ότι είναι “my magnificent seat”.
Αναπληρωτής καθηγητής
Φιλοσοφίας Δικαίου και Θεωρίας Θεσμών
στο Πανεπιστήμιο Αθηνών