Σύμφωνα με το μηνιαίο δελτίο του ΚΕΠΕ, μια από τις σημαντικότερες αιτίες της παραοικονομίας, η οποία ανέρχεται στο 24% του ΑΕΠ και αυξάνεται συνεχώς είναι η έλλειψη ανταποδοτικότητας στις παροχές του κράτους προς τον πολίτη σε σχέση με το ύψος των φόρων που εισπράττει από αυτόν.
Οι παροχές του κράτους προς τον πολίτη είναι σύμφωνα με τους όρους του κοινωνικού συμβολαίου το αντάλλαγμα που νομιμοποιεί από νομική και ηθική άποψη την από μέρους του κράτους βίαιη αφαίρεση μέρους του εισοδήματός του.
Νομοθετικά, η αρχή που επιβάλλει ώστε η φορολογία να τελεί σε σχέση σχετικής αναλογίας με τις ανταποδοτικές παροχές του κράτους καθιερώνεται στη Συνθήκη της Λισσαβώνας, η οποία έχει πλέον κυρωθεί από το Ελληνικό Κοινοβούλιο με τον νόμο 3671/2008 και υπερισχύει σύμφωνα με το άρθρο 28 του Συντάγματος των τυπικών νόμων και της υπόλοιπης νομοθεσίας του κράτους.
Κι όμως, παρά τη δέσμευση της χώρας η Συνθήκη της Λισσαβώνας παραβιάζεται καθημερινά ενώ οι φόροι των πολιτών κατασπαταλώνται από τους γραφειοκρατικούς μηχανισμούς του υπερτροφικού κράτους και από τις ομάδες ειδικών συμφερόντων που το ελέγχουν και το λυμαίνονται. Ουδέποτε οι γραφειοκράτες ή οι πολιτικοί του Υπουργείου Οικονομικών αισθάνθηκαν την ανάγκη να αποδείξουν τη χρησιμότητα μιας δημόσιας υπηρεσίας για τους πολίτες. Να αποδείξουν δηλαδή ότι η κρατική παροχή είναι αυτοτελώς ισοδύναμη αξία με την αξία που αφαιρείται από την τσέπη των φορολογουμένων.
Επίσης, όλες οι έρευνες των διεθνών οργανισμών αποδεικνύουν ότι οι κύριες αιτίες της παραοικονομίας είναι: α) η υψηλή φορολογία, β) η πολυνομία και πολυπλοκότητα της φορολογικής νομοθεσίας και γ) η έλλειψη ανταποδοτικότητας των φόρων. Η παραοικονομία, ή, πιο σωστά, η «παράλληλη οικονομία» είναι στην πραγματικότητα η φυσιολογική αντίδραση της κοινωνίας στην ανηθικότητα της μεγάλης και άδικης φορολογίας. Ίσως λοιπόν θα πρέπει να αρχίσουμε σιγά σιγά να αναθεωρούμε την απόλυτη δαιμονοποίηση της παραοικονομίας και μάλιστα υπό το πρίσμα νεότερων και αρκετά αξιόπιστων ερευνών.
Σε μια έξοχη και εξαιρετικά πρωτότυπη μελέτη του ο Friedrich Schneider, Καθηγητής Οικονομικών του Τμήματος Johannes Kepler του Πανεπιστημίου του Λιντς στην Αυστρία, επιχειρεί με επιτυχία να αποενοχοποιήσει σε πολλές περιπτώσεις τη σκιώδη ή παράλληλη οικονομία1.
Με εξαίρεση την παραοικονομία του οργανωμένου εγκλήματος (εμπόριο όπλων, ναρκωτικών, λευκής σαρκός κ.ο.κ.) και τις περιπτώσεις διαφθοράς, ο Schneider επιχειρεί να προσεγγίσει απροκατάληπτα τον αδήλωτο οικονομικό τομέα νόμιμων δραστηριοτήτων, τα εισοδήματα δηλαδή που δεν δηλώνονται στο κράτος για να αποφύγουν την υπέρμετρη φορολόγηση ή την εξοντωτική ασφαλιστική επιβάρυνση.
Ο αδήλωτος οικονομικός τομέας σε χώρες, όπου το υπερτροφικό κράτος εμποδίζει την οικονομική δραστηριότητα και απομυζά το μόχθο των παραγωγικών ομάδων για να συντηρεί τις αναποτελεσματικές και διεφθαρμένες δομές του και τις παρασιτικές δημοσιοσυντήρητες ομάδες που εξαρτώνται από αυτό, έχει σύμφωνα με τη μελέτη θετική επίδραση στην οικονομία.
Ο Schneider υποστηρίζει –χωρίς βεβαίως να επιχειρηματολογεί ευθέως υπέρ της φοροδιαφυγής– ότι σε αρκετές περιπτώσεις ο αδήλωτος οικονομικός τομέας είναι κοινωνικά επωφελής αφού απορροφά την κοινωνική δυσαρέσκεια και αντιμετωπίζει το πρόβλημα της ανεργίας αποτελεσματικότερα σε σχέση με τις αδιέξοδες και γραφειοκρατικές κρατικές πολιτικές. Είναι βέβαιο, κατά τον συγγραφέα, ότι η σκιώδης οικονομία βοηθά στην τόνωση της ενεργού ζητήσεως πολύ περισσότερο και από την πιο επιτυχημένη επίσημη κρατική πολιτική ενίσχυσής της2.
O Scneider αναφέρεται και στην περίπτωση της Ελλάδας3 υποστηρίζοντας τις ευεργετικές συνέπειες που είχε η παράλληλη οικονομία για τους χαμηλόμισθους και συνταξιούχους τα χρόνια της κρίσης, οι οποίοι χωρίς αυτήν θα είχαν εξαθλιωθεί.
Αυτά ενισχύονται και από τα σταθερά πορίσματα της οικονομικής επιστήμης που εδώ και δεκαετίες αποδεικνύουν ότι το κοινωνικό αποτέλεσμα μεγεθύνεται όταν τους πόρους τους διαχειρίζεται ο παραγωγός τους, η ιδιωτική οικονομία δηλαδή και όχι το σπάταλο και αδηφάγο κράτος4.
Άλλη σημαντική αιτία της παραοικονομίας είναι η πολυνομία και η πολυπλοκότητα του φορολογικού συστήματος που ταλαιπωρεί αφάνταστα τους φορολογουμένους, ενισχύει τη διαφθορά και την παράνομη συναλλαγή, ενώ αυξάνει το κόστος λειτουργίας μιας οικονομικής μονάδας. Δυστυχώς στον μόνο τομέα παραγωγής που η Ελλάδα μπορεί να «καυχηθεί» ότι πρωτεύει διεθνώς είναι η... παραγωγή νόμων. Μόνο εντός του 2013 εκδόθηκαν 1100 εγκύκλιοι από το Υπουργείο Οικονομικών οι οποίες παρείχαν διευκρινίσεις για φορολογικά θέματα. Μάλιστα πολλές «ερμηνείες» αναιρούν όσα προβλέπουν οι απειράριθμοι φορολογικοί νόμοι των τελευταίων ετών. Από μόνο του το γεγονός αποδεικνύει την αποτυχία της φορολογικής πολιτικής του Υπουργείου Οικονομικών και της κυβέρνησης.
Υπ’ αυτές τις συνθήκες δεν πρέπει να απορεί κανείς γιατί μειώνεται η αποτελεσματικότητα του κράτους στη βεβαίωση και είσπραξη των εσόδων. Η απάντηση είναι ότι εξαιτίας της πολυνομίας μειώνεται η εμπιστοσύνη των πολιτών στον δίκαιο χαρακτήρα της φορολογίας. Δεν χρειάζεται επίσης να αναρωτιόμαστε γιατί δεν επενδύει κανείς τα χρήματά του στη χώρα. Το Παγκόσμιο Οικονομικό Forum στην τελευταία έκθεσή του αναδεικνύει την πολυπλοκότητα και την πολυνομία της ελληνικής φορολογικής νομοθεσίας στον τρίτο βασικότερο ανασταλτικό παράγοντα επιχειρηματικής δραστηριοποίησης κάποιου στην Ελλάδα5.
Στην ίδια έκθεση, η υψηλή φορολογία αποτελεί τον πέμπτο ανασταλτικό παράγοντα να επενδύσει κανείς στη χώρα. Ενώ διεθνώς προκειμένου να προσελκυσθούν κεφάλαια ο φορολογικός ανταγωνισμός αυξάνεται και τα κράτη στη μεγάλη τους πλειονότητα μειώνουν τους φορολογικούς συντελεστές ή τα πιο τολμηρά υιοθετούν ακόμη πιο φιλελεύθερα μέτρα, όπως είναι η υιοθέτηση του συστήματος της αναλογικής φορολογίας (Flat Tax), στην Ελλάδα ακόμη και σήμερα μας ταλαιπωρεί το δόγμα Σημίτη και των επιγόνων του: «Δεν θα γίνουμε Ιρλανδία»6. Καλό θα ήταν κάποια στιγμή ο νυν πρωθυπουργός και το οικονομικό επιτελείο του να έκανε ένα ταξιδάκι στην Ιρλανδία για να πάρουν μερικά μαθήματα δημόσιας οικονομικής μήπως και αναλογιστούν πώς είναι δυνατόν αυτή η μικρή χώρα να έχει καταφέρει να προσελκύσει τόσο πολλούς πολυεθνικούς γίγαντες στο έδαφός της (Apple, Pfizer, Yahoo, Google, Microsoft κ.ο.κ.). Χίλιες και πλέον πολυεθνικές επιχειρήσεις είναι εγκατεστημένες στην Ιρλανδία, απασχολούν πάνω από 150.000 εργαζομένους και είναι αυτές που βοήθησαν την Ιρλανδία να ξεπεράσει πολύ γρήγορα την οικονομική κρίση. Όταν άρχισε η κρίση στο τέλος του 2008 τεράστιες ήταν οι πιέσεις που δέχθηκε η Ιρλανδία, κυρίως από τις ΗΠΑ αλλά και κάποιους «φορολάγνους» εταίρους από την Ε.Ε., να αυξήσει τη φορολογία εισοδήματος. Ο φορολογικός ανταγωνισμός τους ενοχλούσε, αλλά κι αυτό είναι ένα κεκτημένο από τις Ευρωπαϊκές Συνθήκες και ιδίως τη Συνθήκη της Λισσαβώνας. Η Ιρλανδία δεν υπέκυψε και δικαιώθηκε7.
Θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι ο φόρος ενός κράτους είναι στοιχείο του κόστους της οικονομίας του. Μείωση του κόστους σημαίνει αύξηση της παραγωγικότητας και της ελκυστικότητας της οικονομίας και η ελληνική οικονομία –σε αντίθεση με όσα είχε κατά το παρελθόν αβασίμως υποστηρίξει κ. Στουρνάρας (να μην ξεχνάμε ότι είναι ο εμπνευστής και εφαρμοστής του ΕΝ.Φ.Ι.Α.)– υπερφορολογείται.
Σύμφωνα με το εγκυρότατο Γραφείο Προϋπολογισμού της Βουλής, σε όλους τους τομείς οι φορολογικοί συντελεστές στην Ελλάδα είναι υψηλότεροι του ευρωπαϊκού μέσου όρου. Πιο συγκεκριμένα:
α) ο συντελεστής ΦΠΑ στην Ελλάδα είναι 23%, ενώ στην Ευρωπαϊκή Ένωση ο μ.ο. είναι 21,52%,
β) ο φόρος εισοδήματος νομικών προσώπων διαμορφώνεται στη χώρα μας στο 26% ενώ στην Ευρωπαϊκή Ένωση ο μ.ο. είναι 21,82% και
γ) ο φόρος εισοδήματος φυσικών προσώπων στην Ελλάδα αγγίζει το 46%, ενώ στην Ευρωπαϊκή Ένωση φθάνει το 36,66%.8
Σε πολλούς η άποψη ότι η παράλληλη οικονομία αποτελεί μια αναγκαστική διέξοδο για εκατοντάδες παραγωγικούς πολίτες και μια ανάσα για την οικονομία μπορεί να κακοφαίνεται. Οι αστήρικτες βεβαιότητες της κοινής γνώμης που τρέφεται από την επίσημη κρατική φοροτρομοκρατία των πολιτικών και των μέσων ενημέρωσης αναιρούνται όμως πανηγυρικά από την οικονομική πραγματικότητα που επιτάσσει την άμεση γενναία μείωση και απλοποίηση της φορολογίας για να μειωθεί το φαινόμενο της φοροδιαφυγής, να ανακουφιστούν τα μεσαία και χαμηλά στρώματα του πληθυσμού και να υπάρξει οικονομική πρόοδος.
Μπορεί σε άλλους πάλι αυτά να ακούγονται αυτονόητα, στην Ελλάδα όμως, για να παραφράσω τον Φρεντερίκ Μπαστιά, κουράζεσαι για να αποδείξεις ότι ένα κι ένα κάνει δύο. Όταν τα καταφέρεις, οι πολιτικοί σού φωνάζουν ότι «είναι αυτονόητο» και στη συνέχεια ψηφίζουν το αντίθετο σαν να μην απέδειξες απολύτως τίποτε.
Ο Τάσος Ι. Αβραντίνης είναι δικηγόρος και αντιπρόεδρος της Δράσης.
1 http://goo.gl/F3j74h
2 http://ftp.iza.org/dp6423.pdf
3 http://goo.gl/L45XH8
4Για περισσότερα σχετικά με τη διαφορά αποτελεσματικότητας στη χρήση των πόρων μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα βλ.Bitros, G. C., Tsionas, E. G. (2004) "A Consιstent Approach to Cost Efficiency Measurement,"Oxford Bulletin of Economics and Statistics, 66, 49-69.
5 http://goo.gl/hDheoS
6Για περισσότερα βλ. “Μια εναλλακτική πρόταση στο φορολογικό αδιέξοδο” http://goo.gl/2C11Sd
7 http://goo.gl/q8PU6F
8 http://goo.gl/SYe0a8
.gif)