Την έχω δει να αναφέρεται τα τελευταία 2-3 χρόνια σε working papers του IMF και της World Bank αλλά ποτέ σε σχέση με την Ελλάδα. Όταν είδα τη διαφάνεια προχθές γύρισα και σκούντηξα τον Dimitrios K. Katsoudas που καθόταν δίπλα μου γιατί η περιγραφή ήταν ανατριχιαστικά οικεία. Το ίδιο πρέπει να σκέφτηκε και ο Aristos Doxiadis που μου έγραψε χθες κάτι σχετικό. Δυστυχώς όταν ο Acemoglu αναφέρθηκε στο θέμα είχε λήξει ο χρόνος. Σταμάτησε ακριβώς τη στιγμή που το ενδιαφέρον του κοινού είχε φτάσει στο αποκορύφωμά του!
Παρουσιάζω λοιπόν εν συντομία τη σκέψη του Acemoglu (με πολλές προσθήκες από τη σχετική συζήτηση στον χώρο των οικονομικών των θεσμών) και αναμένω και πάλι τα σχόλια των φίλων που βρέθηκαν εκεί. Νομίζω είναι μια πολύ καλή ιδέα και όλοι μας περιμένουμε από τον Acemoglu (και όχι μόνο) να την αναπτύξει γραπτώς. Πριν διαβάσετε το παρακάτω όμως θα πρέπει (αν δεν έχετε διαβάσει το βιβλίο) να διαβάσετε τουλάχιστον αυτό το σύντομο άρθρο μου για να καταλάβετε τι σημαίνει ανοικτός (inclusive) και τι κλειστός (extractive) θεσμός.
* * *Υπάρχουν λοιπόν χώρες, όπως η Ελλάδα, που αναπτύχθηκαν στο πλαίσιο κλειστών θεσμών. Η ανάπτυξή τους ήταν κορπορατιστική. Ένα παρεμβατικό και προστατευτικό κράτος ελέγχει την οικονομία, μοιράζει προσόδους, ενισχύει συγκεκριμένους κλάδους, στηρίζει και προστατεύει ιδιωτικά μονοπώλια και ολιγοπώλια. Σε πολλές περιπτώσεις αυτό γίνεται για κάποιες δεκαετίες με αρκετή επιτυχία (η Ελλάδα είναι μια τέτοια περίπτωση – σύντομα θα αναρτήσω ένα post που θα περιέχει έναν πίνακα που υπόσχομαι ότι θα σας εντυπωσιάσει). Έτσι η χώρα αναπτύσσεται οικονομικά (έστω και στρεβλά), το βιοτικό επίπεδο ανέρχεται, η τεχνολογία εισάγεται (από τις επίλεκτες προστατευμένες επιχειρήσεις), ίσως έχουμε και σοβαρές εξαγωγές για ένα διάστημα και φυσικά η εσωτερική αγορά καλύπτεται σε μεγάλο βαθμό από την εσωτερική παραγωγή.
Βέβαια ο πλούτος που δημιουργείται οδηγεί σε πολιτική πίεση για αναδιανομή η οποία γίνεται μέσα από πελατειακά δίκτυα. Προστατεύονται μάλιστα ιδιαίτερα οι δημόσιοι υπάλληλοι και τα «ειδικά συμφέροντα» (δηλαδή εκτός της «οικονομικής ολιγαρχίας», διάφορες προνομιούχες επαγγελματικές ομάδες και τα συνδικάτα του δημοσίου). Ένα τεράστιο σύστημα διαπλοκής με ισχυρούς και μεσαίας ισχύος παίκτες (που είναι και veto players) δημιουργείται.
Μέχρι το σημείο αυτό όλα φαίνεται να πάνε καλά. Η χώρα αναπτύσσεται και το εισόδημα φθάνει σε «μέσα επίπεδα» ή και ακόμα παραπάνω. Η χώρα είναι σχετικά πλούσια και κοινωνικά ήρεμη. Μέρος του πλούτου διαχέεται και όλοι είναι ευχαριστημένοι.
Το πρόβλημα είναι ότι αυτό το είδος ανάπτυξης έχει ημερομηνία λήξης (η δική μας ήταν το 2009 ή το 2010, διαλέξτε). Για να συνεχίσει να αναπτύσσεται θα πρέπει να εγκαταλείψει αυτό το κορπορατιστικό μοντέλο και να υιοθετήσει ανοικτούς θεσμούς: να ανοίξει τις αγορές αλλά και το πολιτικό σύστημα, να ενεργοποιήσει μηχανισμούς πολιτικής συμμετοχής, να κάνει μεγάλες μεταρρυθμίσεις. Έλα όμως που το μπλοκ των ευνοημένων (πολιτικό σύστημα, οικονομική ολιγαρχία, προνομιούχες επαγγελματικές ομάδες και ισχυρά συνδικάτα δημοσίου) δεν το επιτρέπουν…
- Οι ολιγοπωλιακές-μονοπωλιακές δομές θα κάνουν ό,τι μπορούν για να εμποδίσουν τον ανταγωνισμό και την καινοτομία
- Οι ισχυρές ομάδες προσοδοθήρων θεωρούν ότι η πρόσοδος (rent) είναι δικαίωμά τους και το κράτος υποχρεωμένο να παρεμβαίνει για να την εξασφαλίζειΌλοι αυτοί συγκροτούν την αντιμεταρρυθμιστική συμμαχία που είναι πανίσχυρη. Έ
τσι, καθώς πλησιάζει στα όριά του, το «κράτος των κλειστών θεσμών» αδυνατεί να υιοθετήσει τους ανοικτούς θεσμούς παγιδευμένο αρχικά στον σχετικά ικανοποιητικό πλούτο του που το διατηρεί σε κατάσταση νιρβάνα. Δεν υπάρχει ζήτηση για θεσμικές αλλαγές. Γιατί να ανατρέψουμε κάτι που μας βολεύει; Αυτή είναι η θεσμική παγίδα του μεσαίου εισοδήματος (Middle Income Institutional Trap).Τη συνέχεια την ξέρουμε (την έχουν περιγράψει γλαφυρά σε δύο βιβλία και πλήθος κειμένων οι Πελαγίδης/Μητσόπουλος).
Πώς θα ξεφύγουμε από αυτήν την παγίδα; Πώς θα αποδυναμώσουμε τις οικονομικές ελίτ, πώς θα υποχρεώσουμε τις πολιτικές ελίτ σε μεταρρυθμίσεις, πώς θα αντιμετωπίσουμε τις ισχυρές ομάδες πίεσης;Μπορούμε να περιμένουμε (θεσμική) βοήθεια από την Ευρώπη; Δυστυχώς, λέει ο Acemoglu, η Ευρωπαϊκή Ένωση θεσμικά έκανε ελάχιστα τα τελευταία 20 χρόνια (εδώ διαφωνώ έντονα) και επιπλέον με τις μεταβιβάσεις (εμείς τις λέμε «επιδοτήσεις», «πακέτα» κλπ.) ενίσχυσε τα ισχυρά πελατειακά συστήματα ενισχύοντας το πρόβλημα (εδώ συμφωνώ ιδιαίτερα). Δηλαδή, πιο απλά, μας έδιναν χρήματα χωρίς να ελέγξουν πού πήγαιναν τα χρήματα αυτά. Ό
ταν η Ευρωζώνη έδωσε τη δυνατότητα σ’ αυτό το τεράστιο πελατειακό σύστημα ένα επιπλέον πλεονέκτημα, να δανείζεται φθηνά, είχαμε αυτό που εγώ ονομάζω στην περίπτωση αυτή “the perfect storm” (η τέλεια καταιγίδα). Πέσαμε με τα μούτρα στην «εμβάθυνση» των κλειστών θεσμών και τελικά, όταν η καταιγίδα ξεκίνησε βρεθήκαμε στον πάτο. Οι «λύσεις» (αναποτελεσματική και άδικη λιτότητα αντί μεταρρυθμίσεων) χειροτέρευσαν το πρόβλημα.Και τώρα τι κάνουμε; Πώς θα ξεφύγουμε από την παγίδα;
Ο Acemoglu δεν πρόλαβε να απαντήσει αλλά και δεν νομίζω ότι είχε μια εύκολη λύση στο τσεπάκι. Διαβάστε το βιβλίο κυρίως για επιτυχημένα ιστορικά παραδείγματα (Μεγάλη Βρετανία 19ου αιώνα) αλλά και εκεί μην περιμένετε μαγικές συνταγές. Κοινωνία πολιτών, μεγαλύτερη πολιτική συμμετοχή, λιγότερος οικονομικός αναλφαβητισμός, στην περίπτωση της Ελλάδας διεύρυνση και βελτίωση των Ευρωπαϊκών θεσμών πολιτικών και οικονομικών θεσμών είναι προς τη σωστή κατεύθυνση.Αλλά αυτή είναι μια συζήτηση που πρέπει να γίνει και ο Acemoglu μας προσέφερε μια καλή αφετηρία. Πολλά από όσα είπε (ή έχει γράψει) δεν ήταν εντελώς πρωτότυπα αλλά η βασική ιδέα που υπάρχει στο βιβλίο είναι. Εγώ τουλάχιστον δεν ξέρω από την εποχή της μονογραφίας του Douglass North (“Institutions, Institutional Change and Economic Performance”, 1990) ένα τόσο χρήσιμο εγχειρίδιο που να αξιοποιεί τόσο καλά το state of the art στα οικονομικά των θεσμών, να είναι γεμάτο insights και να προσφέρει μια στέρεη, ενδιαφέρουσα, χρήσιμη θεωρία με πολύ καλή εμπειρική στήριξη και ιστορικό βάθος ...”
.gif)