“ Ομοιομορφία vs Ποικιλότητα
“Να θυμάσαι πως κάθε άνθρωπος είναι μια παραλλαγή του εαυτού σου.”
William Saroyan, 1908-1981, Αμερικανο-αρμένιος συγγραφέας
Εδώ και πολλά χρόνια και έως τις μέρες μας, πολλοί σχολιαστές της παγκοσμιοποίησης υποστηρίζουν πως η εξέλιξη της δεν κάνει τίποτα άλλο από το καταστρέφει και να ξεριζώνει κάθε δυνατότητα μιας εθνικής (ή και τοπικής) κοινωνίας στο να διατηρήσει την αυτονομία της, την αυθυπαρξία της και την ιδιαίτερη πολιτισμική ταυτότητά της .
Έχουν δίκιο; Δεν το νομίζουμε…
Είναι αλήθεια πως πολλοί διάσημοι αναλυτές μιλούν, εδώ και χρόνια, για την οριστική έλευση ενός “επίπεδου κόσμου”. Για παράδειγμα, ο Kenichi Ohmae , ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της άποψης του “λείου κόσμου”, έχει εκδώσει μία σειρά από βιβλία που επαναλαμβάνουν το ίδιο επιχείρημα, όπως το ‘The Borderless World’ (1990), το ‘The End of the Nation State’ (1995): Ο κόσμος, πλέον, είναι ένας, αδιαίρετος και “επίπεδος”… Στο ίδιο μήκος κύματος, και ο Francis Fukuyama συμπεραίνει πως μια τεράστια ομογενοποιητική ισχύς μας οδηγεί αναπόφευκτα στην αδιατάρακτη εποχή του παγκόσμιου οικονομικού φιλελευθερισμού, στην τελειωτική νίκη της “βιντεοκασέτας” (βλ Παράθεμα)
Η έλευση παγκόσμιου οικονομικού φιλελευθερισμού και η νίκη της “βιντεοκασέτας”…
…Τώρα, ο μηχανισμός μας μπορεί να ερμηνεύσει τη δημιουργία μιας παγκόσμιας καταναλωτικής κουλτούρας που βασίζεται στις αρχές του οικονομικού φιλελευθερισμού τόσο για τον Τρίτο κόσμο όσο για τον Πρώτο και τον Δεύτερο. Αυτός ο ασύλληπτα παραγωγικός και δυναμικός οικονομικός κόσμος που δημιουργήθηκε από την πρόοδο της τεχνολογίας και την ορθολογική οργάνωση της εργασίας διαθέτει μια τεράστια ομογενοποιημένη ισχύ. Και είναι ικανός να ενώσει έμπρακτα διαφορετικές κοινωνίες σε όλο τον κόσμο, μέσα από τη δημιουργία διεθνών αγορών, και να προωθεί παράλληλες οικονομικές φιλοδοξίες και πρακτικές σε πολλές κατά τα άλλα αποκλίνουσες κοινωνίες. Η δύναμη που έχει αυτός ο κόσμος να προσελκύει, δημιουργεί μια εξαιρετικά ισχυρή συμμετοχική προδιάθεση σε όλες τις ανθρώπινες κοινωνίες, ενώ η επιτυχία αυτής της συμμετοχής προϋποθέτει την αποδοχή των αρχών του οικονομικού φιλελευθερισμού. Πρόκειται για την έσχατη νίκη της “βιντεοκασέτας”…
Τα πράγματα, όμως, δεν είναι τόσο απλά. Κατά τα φαινόμενα, η “βιντεοκασέτα” δεν πρόλαβε να νικήσει προτού ξεπεραστεί, και κανένας διάδοχος της δεν δείχνει ικανός να τα καταφέρνει να επιβληθεί ολοκληρωτικά και χωρίς αντιστάσεις…
Αλλά ας εξετάσουμε αυτό το ζήτημα, σε κάπως μεγαλύτερο βάθος.
“ Για Μια Νέα Βιομηχανική Πολιτική ”
Από το βιβλίο “Παγκόσμια Κρίση. Καινοτομία και Διαχείριση Αλλαγής”, που πολύ σύντομα θα είναι διαθέσιμο απο τις εκδόσεις “Κριτική”
Δεν χωρά αμφιβολία, όπως έχουμε αναφερθεί και προηγουμένως, πως η παγκοσμιοποίηση όντως εισάγει και προωθεί, σε μια πρώτη ανάγνωση, τη σύγκλιση διαφορετικών κοινωνικοοικονομικών συστημάτων προς ένα κοινό καπιταλιστικό κοινωνικοοικονομικό μοντέλο. Κατ΄αυτόν τον τρόπο η παγκοσμιοποίηση λειτουργεί, αναμφίβολα, ως δύναμη ομογενοποίησης, με κατεύθυνση έναν δήθεν “αμερικανικό” τρόπο ζωής για όλους, στα πλαίσια της σύγχρονης δυτικής κουλτούρας. Είναι, όμως, αυτό κάτι που διαθέτει το χαρακτήρα μιας αυτόματης και μονόδρομης διαδικασίας αφομοίωσης και συμμόρφωσης σε ένα και μόνο τρόπο ζωής;
Ούτε το νομίζουμε, ούτε το παρατηρούμε…
Άφθονα είναι τα δεδομένα που δείχνουν, αντίθετα, πως η παγκοσμιοποίηση κάθε άλλο παρά οδηγεί στην οριστική ομογενοποίηση των διαφορετικών κοινωνιών του πλανήτη:
Δεν εξαλείφει επουδενί κάθε κοινωνικοπολιτισμική τους ιδιαιτερότητα και δεν έρχεται, τελικά, να επιβάλλει μια πλήρη πολιτισμική και ιδεολογική ταύτιση όλων των κοινωνιών του πλανήτη. Αντίθετα, φαίνεται πως η παγκοσμιοποίηση δεν είναι παρά μια συνεχής δυναμική ακατάπαυστης αναπαραγωγής της ετερογένειας:
Μεταθέτοντας την, μάλιστα, σε όλο και υψηλότερες βαθμίδες διαφοροποίησης.
Στην πράξη, αυξάνει δραστικά την δυνατότητα σε διάφορες τοπικές, πολιτισμικές ακόμα και αισθητικές ιδιομορφίες στο να αναδυθούν, να συνυπάρξουν με άλλες, να διαγονιμοποιηθούν και να συνεξελιχθούν και οι οποίες, εν τη απουσία της δυναμικής της, δεν θα είχαν καμία ευκαιρία ύπαρξης και διάσωσης…
Μεταθέτοντας την, μάλιστα, σε όλο και υψηλότερες βαθμίδες διαφοροποίησης.
Τίποτα σήμερα γύρω μας -τουλάχιστον για όσους από εμάς ζούμε σε δημοκρατικές δυτικές κοινωνίες…- δεν επιβάλλει την στατική ομοιομορφία και τον αποκλεισμό της ιδιαιτερότητας μας. Ας αναλογιστούμε, προσγειωμένα, τις απλές συνιστώσες του καθημερινού βίου μας.
Ας σκεφτούμε, απλώς, το πόσες διαφορετικές
“εθνικές” κουζίνες έχουν, πλέον, ενταχθεί πλήρως στο καθημερινό διαιτολόγιο του σύγχρονου νεοέλληνα. Ας σκεφτούμε την μουσική που συνηθίζουμε, πλέον, να ακούμε ή τα προγράμματα που παρακολουθούμε στο διαδίκτυο ή την τηλεόραση.
Τον τρόπο που ντυνόμαστε, τα βιβλία που διαβάζουμε και τους τρόπους που επικοινωνούμε…
Μια μεγάλη ποικιλία, πολυμορφία και πολυχρωμία παντού, δείχνει, ευτυχώς, ικανή να υπάρξει, να εξαπλωθεί περαιτέρω και να διαιωνιστεί…
Όπως σημειώναμε και στην “Δυναμική της Παγκοσμιοποίησης” :
“Συνολικά, εάν οι δεκαετίες μετά το 1980 έφεραν την γρήγορη επέκταση των παγκοσμιοποιημένων επιλογών στις καθημερινές συνήθειες μας, στον ίδιο καμβά συνέθεσαν και την ανάδυση κάποιων “περιθωριακών” έως τότε εθνικών και τοπικών πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων και διαφοροποιήσεων. Στην πράξη, η δυναμική της παγκοσμιοποίησης περικλείει και ενεργοποιεί, και στην πολιτισμική διάσταση της, ένα ακατάπαυστο εξελικτικό υβριδισμό (hybridism).”
Η συνεξελικτική δυναμική του “Καθολικού” και της “Ιδιομορφίας” δεν παύει, λοιπόν, να αρθρώνεται πάνω στην συνολικοποιητική τροχιά της παγκοσμιοποίησης. Και κατ’ αυτό τον τρόπο, όπως το εκφράζει ο Ινδός ανθρωπολόγος Arjun Appadurai:
“Εάν ένα παγκόσμιο πολιτισμικό σύστημα αναδύεται στις μέρες μας αυτό είναι, σε κάθε περίπτωση, γεμάτο από ειρωνείες και αντιστάσεις, μερικές φορές καμουφλαρισμένες σε παθητικότητα ή με ανεξιχνίαστη όρεξη για τα πράγματα της Δύσης στον ασιατικό κόσμο, για παράδειγμα… Το κεντρικό πρόβλημα που θέτουν σήμερα οι παγκόσμιες αλληλεπιδράσεις είναι η ένταση μεταξύ της πολιτισμικής ομογενοποίησης και της πολιτισμικής ετερογενοποίησης”.
Κι όλα συνεχίζουν να παραμένουν εξελικτικά ανοιχτά…”
