Μετά τον Ιούνιο του 2014, σε κάθε συνεδρίαση του Eurogroup το κλίμα για την Ελλάδα βάρυνε όλο και περισσότερο με αποκορύφωμα το τελευταίο Eurogroup της 8ης Δεκεμβρίου
5 Ιουνίου 2014. Ο Χάρης Θεοχάρης ύστερα από τετράωρη συνάντηση με τον τότε υπουργό Οικονομικών, Γ. Στουρνάρα, υποβάλλει παραίτηση από τη Διεύθυνση Γενικών Εσόδων, επικαλούμενος «προσωπικούς λόγους». Ολοι γνωρίζουν ότι οι λόγοι δεν ήταν προσωπικοί, αλλά μία γενικότερη δυσαρέσκεια που έχει ξεκινήσει πριν από τις ευρωεκλογές. Τότε ήταν που οι επιτελείς του πρωθυπουργού απέδιδαν τις κυλιόμενες δημοσκοπήσεις στις φορολογικές του εγκυκλίους, λέγοντας πως έχουν επιβαρύνει το πολιτικό κλίμα. Ο εξαναγκασμός του σε παραίτηση θα γίνει λίγες ημέρες μετά τις ευρωεκλογές και θα είναι το πρώτο επεισόδιο για το «σπάσιμο» των όποιων σχέσεων εμπιστοσύνης είχαν οικοδομηθεί μεταξύ Αθήνας - τρόικας την προηγούμενη διετία και κυρίως με το ΔΝΤ.
Δεν είναι τυχαίο ότι λίγες μέρες αργότερα, Παπασταύρου και Στουρνάρας βρίσκονται στο Παρίσι, σε μια ινκόγκνιτο συνάντηση με την Κριστίν Λαγκάρντ και τον Πόουλ Τόμσεν, για να συζητήσουν για την αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους –όπως είπαν– αλλά ένας από τους βασικούς λόγους ήταν για να καθησυχάσουν τους εκπροσώπους του Ταμείου ότι η παραίτηση Θεοχάρη δεν αλλάζει τίποτα στις σχέσεις τους. Την ίδια στιγμή, στις Βρυξέλλες, υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι δήλωναν πολύ μεγάλη δυσαρέσκεια αλλά και καχυποψία, καθώς αναφέρονταν σε «κακές συνήθειες που φαίνεται να επανέρχονται στην επιφάνεια». Ακόμη και σήμερα, επτά μήνες αργότερα, όταν Ευρωπαίοι αξιωματούχοι θέλουν να αναφερθούν στο πρώτο ράγισμα του γυαλιού με την ελληνική κυβέρνηση, ξεκινούν πάντα από εκείνη την παραίτηση...
Τους επόμενους έξι μήνες, μία σειρά από αποφάσεις της κυβέρνησης, εσωτερικές εξελίξεις, αλλά και σημαντικές αλλαγές στις μεγαλύτερες οικονομίες της Ευρώπης, όπως της Γαλλίας και της Ιταλίας, ανέβασαν τον πήχυ και από μία έξοδο στις αγορές χωρίς Μνημόνια και ΔΝΤ στις αρχές της χρονιάς, έξι μήνες αργότερα η χώρα βρίσκεται ένα βήμα πριν από μία μεγάλη και ενδεχομένως παρατεταμένη περιπέτεια.
9 Ιουνίου. Υπό την πίεση του εκλογικού αποτελέσματος, ο πρωθυπουργός προχωράει σε ανασχηματισμό της κυβέρνησης, από τον οποίο ενισχυμένη, με βάση σχετικές εισηγήσεις των κ. Δ. Σταμάτη και Κ. Μπούρα, βγαίνει η λεγόμενη «λαϊκή» δεξιά. Αλλο ένα λάθος μήνυμα προς τις ξένες πρωτεύουσες έρχεται να προστεθεί με την αποχώρηση του κ. Γ. Στουρνάρα, ο οποίος είχε οικοδομήσει σχέση εμπιστοσύνης με όλους τους βασικούς «παίκτες» στην Ευρώπη, αλλά κυρίως είχε τη δυνατότητα να «διαχειρίζεται» τον Γερμανό υπουργό Οικονομικών Β. Σόιμπλε. Από την πρώτη φορά που συναντήθηκαν οι δύο άντρες (Αύγουστος 2012), ο «σοφός γέροντας» –ψευδώνυμο που του έχει δώσει η ελληνική πλευρά– είχε πληκτρολογήσει τον αριθμό του στο κινητό του κ. Στουρνάρα και του είχε πει: «Θα με παίρνεις τηλέφωνο όποτε θέλεις». Και όντως, στις δύσκολες στιγμές τα δύο αυτά χρόνια ο κ. Στουρνάρας επικοινωνούσε απευθείας μαζί του. Ο συγκεκριμένος δίαυλος επικοινωνίας χάθηκε, εξέλιξη που εκ των υστέρων αποδείχθηκε καθοριστική.
Στο πρώτο Εurogroup όπου συμμετέχει ο νέος Ελληνας υπουργός Οικονομικών, Γκίκας Χαρδούβελης, στα μέσα Ιουνίου, η Κριστίν Λαγκάρντ δεν χάνει την ευκαιρία να σχολιάσει γελώντας ότι από την αρχή της κρίσης είναι ο «υπ’ αριθμόν 6» Ελληνας υπουργός Οικονομικών που γνώριζε. Ο κ. Χαρδούβελης δεσμεύεται ότι θα ολοκληρώσει τις δράσεις που χρειάζονταν για να εκταμιευθούν 2 δισ. που είχαν μπει «στο ψυγείο».
24 Ιουλίου. Στον απόηχο του ανασχηματισμού και λίγο πριν από την καλοκαιρινή ανάπαυλα, οι κ. Σαμαράς και Βενιζέλος συναντώνται και συζητούν για τον φθινοπωρινό πολιτικό σχεδιασμό της κυβέρνησης. Τότε τίθενται επί τάπητος η προοπτική της «καθαρής» εξόδου της Ελλάδας από το Μνημόνιο, αλλά και το ζήτημα της προεδρικής εκλογής, με το όνομα του κ. Φ. Κουβέλη να «πέφτει» στο τραπέζι των συζητήσεων, μέσω τριγωνικών επαφών, στις οποίες φέρεται να έχει μετάσχει και ο κ. Σπ. Λυκούδης. Αρχιτέκτονας του σχεδίου απεμπλοκής της χώρας από ένα νέο δάνειο, που, σε συνδυασμό με την αποχώρηση του ΔΝΤ, θα σηματοδοτούσε τον τερματισμό των Μνημονίων, ήταν ο κ. Χρ. Λαζαρίδης. Ομως, το στήριξαν πλήρως όλοι οι στενοί συνεργάτες του κ. Σαμαρά, με προεξάρχοντα τον κ. Σταμάτη, που εκτιμούσε πως η «καθαρή αλλαγή σελίδας» θα ήταν ο μόνος ασφαλής δρόμος για τη μεταβολή των συσχετισμών στη Βουλή και την εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας τον Φεβρουάριο.
Το γεγονός ότι η Ελλάδα είχε καταφέρει μια ιδιαίτερα επιτυχημένη πρώτη έξοδο στις αγορές τον Απρίλιο ενίσχυε την αισιοδοξία για απεμπλοκή από το Μνημόνιο. Για Ευρωπαίο αξιωματούχο, ωστόσο, που παρακολουθούσε από πολύ κοντά το ελληνικό πρόγραμμα, οι ευνοϊκές συνθήκες δανεισμού του Απριλίου ήταν πολύ πιθανόν να αλλάξουν σε μερικούς μήνες. Οχι πολύ αργότερα, οι προβλέψεις του επιβεβαιώνονται. Στην Αθήνα τον Ιούλιο βρίσκονται και οι εκπρόσωποι της τρόικας. Από τότε «βλέπουν» δημοσιονομικό κενό 2 δισ. για το 2015, ενώ εκτιμούν ότι είναι ιδιαίτερα αισιόδοξη η πρόβλεψη της ελληνικής πλευράς που υποστηρίζει ότι τέτοιο κενό δεν υπάρχει. Ευρωπαίος αξιωματούχος έλεγε τότε ότι «δεν θα μου προκαλούσε έκπληξη αν η αξιολόγηση δεν κλείσει φέτος».
Στην Αθήνα, που γνωρίζει ότι η αξιολόγηση θα πρέπει να κλείσει τους επόμενους μήνες, ο πρωθυπουργός θέλει να μειώσει τη δραματοποίηση και αποφασίζεται η επόμενη συνάντηση με την τρόικα να γίνει στο Παρίσι. Η πληροφορία βγαίνει από την Ουάσιγκτον, με αποτέλεσμα να ενοχλήσει τις Βρυξέλλες. Κυριαρχεί η αντίληψη μέχρι εκείνη τη στιγμή ότι λόγω του όγκου των μεταρρυθμίσεων, η τρόικα θα συμφωνήσει σε ολοκλήρωση της κρίσιμης μάζας των απαιτήσεών της (δηλαδή περίπου το 75%) κατανοώντας ότι η ελληνική πλευρά δεν θα μπορούσε να εφαρμόσει κάθε τι που υπήρχε συμφωνημένο.
3 Σεπτεμβρίου. Ξεκινάει η συνάντηση στο Παρίσι. Το γεγονός ότι συμμετέχουν για πρώτη φορά και οι δύο πιο κοντινοί σύμβουλοι του πρωθυπουργού, Σταύρος Παπασταύρου και Χρύσανθος Λαζαρίδης, σηματοδοτεί μία πιο ενεργό ανάμειξη του κ. Σαμαρά στις διαπραγματεύσεις. Ο κ. Λαζαρίδης μέχρι εκείνη την ώρα παρακολουθούσε τις διαπραγματεύσεις από το Μαξίμου δίνοντας κατευθυντήριες γραμμές. Στο Παρίσι είναι ο άνθρωπος που έχει τη συνολική εικόνα για το χρέος και τις χρηματοδοτικές ανάγκες, ενώ ο έτερος σύμβουλος Σταύρος Παπασταύρου κρατάει πλέον ένα πολύ μεγάλο μέρος της διαπραγμάτευσης, χρησιμοποιώντας συγκρουσιακές τεχνικές. Λόγω της εμπειρίας του σε αμερικανικό δικηγορικό γραφείο, αναλαμβάνει τα μεγαλύτερα «αγκάθια» της διαπραγμάτευσης. Παρ’ όλο που παίζει τον «ρόλο του κακού», έχει τη συνολική εικόνα των υποχρεώσεων και κρατάει ανοιχτή ανεπίσημη επικοινωνία με Βρυξέλλες, Βερολίνο και Ουάσιγκτον μέχρι σήμερα.
Υπάρχει η αίσθηση ότι η επερχόμενη αξιολόγηση θα είναι «ήπια». Ομως ένα πρωινό, τρώγοντας σε brasserie, οι εκπρόσωποι της τρόικας αναφέρουν στην ελληνική πλευρά ότι η πιο σωστή λύση θα ήταν να καθυστερήσει να κλείσει η αξιολόγηση μέχρι τον Μάρτιο και τις προεδρικές εκλογές, περιορίζοντας με αυτόν τον τρόπο οποιοδήποτε ρίσκο που θα τους έβρισκε εκτεθειμένους από ενδεχόμενη εκλογή ΣΥΡΙΖΑ. Στο Παρίσι, η άποψη αυτή απλώς αναφέρεται, λίγες μέρες αργότερα, στο Εurogroup του Μιλάνου, η ίδια θέση φαίνεται να παρουσιάζεται λίγο πιο επίσημα στον κ. Χαρδούβελη, ενώ στους διαδρόμους των Βρυξελλών έχουν αρχίσει να ψιθυρίζονται τα σενάρια για πιθανή καθυστέρηση της αξιολόγησης.
Συγχρόνως, στο Παρίσι, συζητείται με την τρόικα η πρόθεση της Ελλάδας να μη ζητήσει νέο πρόγραμμα και να δοκιμάσει την τύχη εκτός ΔΝΤ. «Δεν κοιμήθηκα όλο το βράδυ», λέει ο εκπρόσωπος της Κομισιόν, Ντέκλαν Κοστέλο, στους Ελληνες διαπραγματευτές ακριβώς γιατί εκείνη τη στιγμή υπάρχει η συνειδητοποίηση ότι η Ελλάδα ξεκινούσε μια πορεία χωρίς επιστροφή.
Μία μέρα πριν από την ομιλία του κ. Σαμαρά στη ΔΕΘ, στις 6 του μηνός, ο κ. Σαμαράς θέλει να ανακοινώσει συγκεκριμένες φοροελαφρύνσεις, όπως η αποπληρωμή των ληξιπρόθεσμων οφειλών σε 100 δόσεις. Τελικά, έπειτα από παρέμβαση των κ. Παπασταύρου και Πρωτόπαπα που έχουν εισπράξει το «κλίμα» στο Παρίσι, οι κ. Σαμαράς και Βενιζέλος –αφού είχαν προηγηθεί συζητήσεις του πρωθυπουργού με τον κ. Βενιζέλο στο αεροδρόμιο, αλλά και πολύωρες διαβουλεύσεις από δωμάτιο σε δωμάτιο στο ξενοδοχείο «Μακεδονία Παλλάς»– αποφασίζουν να ανακοινωθεί μόνο η μείωση στο πετρέλαιο θέρμανσης. Την ίδια περίοδο αρχίζει η μεταβολή του κλίματος διεθνώς για την Ελλάδα. Υπάρχουν δημοσιεύματα του ξένου Τύπου σύμφωνα με τα οποία ο ΣΥΡΙΖΑ έχει κάνει στροφή προς τον ρεαλισμό, αλλά και ένα κύμα δημοσκοπήσεων που δείχνει τη διαφορά μεταξύ των δύο μεγάλων κομμάτων να διευρύνεται ουσιαστικά. Παράλληλα, στις μεγάλες πρεσβείες στην Αθήνα κερδίζει έδαφος η άποψη πως λόγω και του ανασχηματισμού, η κυβέρνηση έχει χάσει τη μεταρρυθμιστική της πνοή, ενώ στα διεθνή κέντρα αποφάσεων άρχισε να προσμετρείται ο μεν ΣΥΡΙΖΑ ως «no fear factor», δηλαδή ως μη πραγματική απειλή, αλλά και το ενδεχόμενο η κυβέρνηση να μην είναι σε θέση να διαμορφώσει προεδρική εκλογή.
Δεν ήταν τυχαίο ότι, σε διάστημα μικρότερο των δύο μηνών, ο Ελληνας πρωθυπουργός είναι ο μόνος Ευρωπαίος ηγέτης που συναντάται με τον Ζαν-Κλοντ Γιουνκέρ τρεις φορές. Ο κ. Σαμαράς ποντάρει στον Λουξεμβούργιο πολιτικό. Σε κάθε συνάντησή τους ο κ. Σαμαράς επαναλαμβάνει ότι χρειάζεται πολιτική ευελιξία για να του επιτραπεί η συνέχεια του μεταρρυθμιστικού έργου του. Αναφέρει ότι «κανένας δεν ανεβαίνει το Κιλιμάντζαρο με τη μία, αλλά σιγά σιγά». Ενώ του ξεκαθαρίζει ότι αν υπάρξει πολιτική αστάθεια και εκλεγεί ο Αλ. Τσίπρας, οι αγορές θα τιμωρήσουν την Ευρωζώνη. Από τότε φαίνεται ο κ. Σαμαράς να προτείνει ως σενάριο λύσης τα χρήματα από το ΤΧΣ, ως «μαξιλάρι προστασίας», και το ΔΝΤ να αποχωρήσει με τη λήξη του ευρωπαϊκού προγράμματος.
23 Σεπτεμβρίου. Μέσα σ’ αυτό το κλίμα και με τον κ. Σόιμπλε να επαναφέρει το σενάριο ενός νέου μικρού πακέτου βοήθειας προς την Ελλάδα, που σήμαινε νέο Μνημόνιο, ο κ. Σαμαράς επιδιώκει και έχει συνάντηση στο Βερολίνο με τη Γερμανίδα καγκελάριο ώστε «να διώξει τα σύννεφα». Μετά τη συνάντηση, συνεργάτης του πρωθυπουργού που ήταν παρών στη συνάντηση διαβεβαιώνει πως «αυτοί που έπρεπε να πειστούν στη Γερμανία για την έξοδο από το Μνημόνιο πείστηκαν».
Ομως, ορισμένες πληροφορίες αναφέρουν πως η ελληνική πλευρά ανέγνωσε με λάθος τρόπο τα μηνύματα της κ. Μέρκελ. Συγκεκριμένα, λέγεται πως επί της ουσίας η Γερμανίδα καγκελάριος παρέπεμψε την κυβέρνηση στον κ. Σόιμπλε, ενώ τόνισε πως οι αγορές παραμένουν επιφυλακτικές έναντι της Ελλάδας. Κατά τις ίδιες πηγές, ανάλογη εικόνα είχε μεταδώσει και ο τότε Ελληνας πρέσβης στο Βερολίνο κ. Ζωγράφος, ύστερα από γεύμα που είχε παραθέσει στον «νούμερο 2» του Σόιμπλε. Μάλιστα, το συγκεκριμένο τηλεγράφημα αποτέλεσε αφορμή ρήξης των σχέσεων στενών συνεργατών του κ. Σαμαρά με τον κ. Ζωγράφο, που ως γνωστόν παραιτήθηκε λίγο μετά την επίσκεψη.
6 Οκτωβρίου: Η κυβέρνηση καταθέτει το προσχέδιο του προϋπολογισμού, όπου παρά την ύπαρξη ενστάσεων από την τρόικα για το δημοσιονομικό κενό, ενσωματώνονται επί της ουσίας οι 100 δόσεις για τις ληξιπρόθεσμες οφειλές και η μείωση της έκτακτης εισφοράς αλληλεγγύης κατά 30%. Κατά πολλούς, η συγκεκριμένη κίνηση ήταν το δεύτερο, μετά την «παραίτηση» Θεοχάρη, μεγάλο ρήγμα στις σχέσεις Αθήνας - τρόικας.
Το ίδιο διάστημα, ο Χρ. Σταϊκούρας εισπράττει «όχι» σε βολιδοσκόπηση για αλλαγή στόχων του προϋπολογισμού μέσω της δρομολόγησης της συζήτησης για ελάφρυνση του χρέους. «Κανένας δεν θα σας πάρει σοβαρά αν δεν τηρείτε τους στόχους», έλεγε χαρακτηριστικά Ευρωπαίος αξιωματούχος.
Παράλληλα, οι κ. Σαμαράς και Βενιζέλος δρομολογούν τη διαδικασία παροχής ψήφου εμπιστοσύνης προς την κυβέρνηση, καθώς διαπιστώνουν πως η κυβέρνηση έχει «κολλήσει» και ανακοινώνουν ότι η εκλογή Προέδρου θα γίνει στα μέσα Φεβρουαρίου.
Το κλίμα στην Ευρώπη και η στάση του ΔΝΤ
Μέσα στον Οκτώβριο αρχίζει να αλλάζει το γενικότερο κλίμα στην Ευρωζώνη. Γαλλία και Ιταλία φαίνεται ότι απέχουν αρκετά από τους στόχους της Ευρωζώνης. Η προσοχή πέφτει στις δύο αυτές οικονομίες. Η τρόικα αρχίζει να υιοθετεί την άποψη ότι δεν μπορούμε να ρισκάρουμε σε αυτή τη φάση με την Ελλάδα και θα πρέπει να πιέσουμε να κλείσει η αξιολόγηση χωρίς εκπτώσεις.
10 - 17 Οκτωβρίου: Στο διάστημα αυτό, ο οδικός χάρτης για τερματισμό του Μνημονίου από 1/1/2015 δέχεται αλλεπάλληλα πλήγματα. Η κ. Λαγκάρντ δηλώνει πως το ΔΝΤ θα πρέπει να είναι παρόν την «επόμενη ημέρα», ενώ στις 12 του μηνός, σε συνάντηση με τους κ. Χαρδούβελη και Παπασταύρου, συνομιλεί μόνο για 20 λεπτά μαζί τους, επικαλούμενη άλλο ραντεβού στη συνέχεια. Ομως είναι σαφής και «κοφτή». Καθιστά σαφές ότι θέλει «ισχυρή αξιολόγηση». Στο Εurogroup του Οκτωβρίου ο κ. Χαρδούβελης μιλάει για «συνετή και σαφή» (prudent and clear) έξοδο. Με αυτόν τον τρόπο η ελληνική πλευρά προσπαθεί να κατευνάσει τους όποιους φόβους για αλλαγή πορείας μετά την έξοδο. Είναι πια ξεκάθαρο ότι η χώρα δεν μπορεί να κάνει «καθαρή έξοδο».
Τα σπρεντ, το email με τις 19 δράσεις
Τέλη Οκτωβρίου, ο κ. Σαμαράς για πρώτη φορά αφήνει να εννοηθεί πως η Ελλάδα θα ζητήσει προληπτική γραμμή χρηματοδότησης, όμως αυτό δεν αρκεί για να μεταβάλει το κλίμα. Από τις 14 μέχρι τις 17 του μηνός τα σπρεντ των ελληνικών ομολόγων σχεδόν διπλασιάζονται. Στο Eurogroup, στις 6 Νοεμβρίου, αποφασίζεται ότι μια ενισχυμένη εποπτεία με προληπτική γραμμή πίστωσης θα είναι η κατάλληλη φόρμουλα μετά τη λήξη του ευρωπαϊκού προγράμματος στο τέλος του έτους – αν η αξιολόγηση κλείσει θετικά. Τότε ακόμα η ελληνική πλευρά επιθυμεί ιδανικά το ΔΝΤ να έχει φύγει την 1η/1/2015 από τη χώρα ή να έχει πολύ περιορισμένο ρόλο. Ομως, γίνεται ξεκάθαρο ότι ιδιαίτερα Γερμανία, Ολλανδία, Αυστρία, Φινλανδία δεν θέλουν να αφήσουν την Ελλάδα χωρίς την ισχυρή ανάμειξη του Ταμείου, ενώ, όπως λέει Ευρωπαίος αξιωματούχος στην «Κ», «κανένας δεν είπε ας το κάνουμε χωρίς το ΔΝΤ». Την επομένη μετά το Eurogroup, η ελληνική πλευρά δέχεται ένα email από την τρόικα που περιγράφει 19 συγκεκριμένες δράσεις τις οποίες πρέπει να κάνει η Ελλάδα για να κλείσει η αξιολόγηση. Είναι ξεκάθαρο πλέον ότι η τρόικα δεν θα κάνει καμία έκπτωση στην αξιολόγηση...
Μην χάσετε για κανένα λόγο ... αξίζουν τον κόπο
