«Το 1890 ο γάλλος περιηγητής Victor Berard, επισκέφθηκε την τότε τουρκοκρατούμενη Μακεδονία και με αφορμή τις εμπειρίες του από το ταξίδι αυτό, εξέδωσε μερικά χρόνια αργότερα ένα ιδιαίτερα συναρπαστικό βιβλίο για το μακεδονικό ζήτημα υπό τον τίτλο "Τουρκία και ελληνισμός- Οδοιπορικό στην Μακεδονία".
Ο Μπεράρ μελέτησε τους λαούς των Βαλκανίων και τις εθνικές τους διεκδικήσεις. Μιλώντας για τον ελληνισμό συνέγραψε, μεταξύ άλλων, το κείμενο που ακολουθεί, το οποίο διατηρεί και σήμερα ακέραια την επικαιρότητά του. Υπενθυμίζοντάς μας με τρόπο μοναδικό την πραγματική φύση και τις δυνατότητες του ελληνισμού.
"Ο ελληνισμός δεν είναι υλική κατασκευή, ούτε προϊόν της φύσης. Τα άλλα έθνη δημιουργήθηκαν σχεδόν παρά τη θέληση τους από την τύχη, το κλίμα, την εξωτερική δύναμη ανθρώπων και πραγμάτων. Ο ελληνισμός πλάθεται μόνος του, είναι έργο του πνεύματος, είναι το λιγότερο υλικό από όλα τα ανθρώπινα έργα. Ας πάρουμε το παράδειγμα της Μακεδονίας.
Ο κ. Καλοστύπης μάς μιλά για Έλληνες ελληνόφωνους και για Έλληνες αρβανιτόφωνους, βλαχόφωνους ή βουλγαρόφωνους, δηλαδή για Έλληνες που μιλούν μόνο ελληνικά και για Έλληνες που μιλούν και αρβανίτικα, βλάχικα ή βουλγαρικά. Το Κρούσοβο είναι βλαχόφωνο, η Κοριτσά αρβανιτόφωνη και τα Βοδενά βουλγαρόφωνα. Στους τέσσερις ελληνομακεδόνες τουλάχιστον οι τρεις είναι Αρβανίτες, Βλάχοι ή Βούλγαροι, κι όμως και οι τέσσερις είναι Έλληνες. Συ¬χνά αναρωτήθηκα πώς θα ορίσουμε τους Έλληνες αυτούς, πού θα βρούμε το ακριβές χαρακτηριστικό που τους κάνει να αναγνωρίζονται ανάμεσα σε είκοσι Τούρκους, Βουλγάρους, Εβραίους, Σέρβους ή Αρμένηδες μη εξελληνισμένους.
Η φορεσιά δεν είναι καλός οδηγός. Τις άσπρες φουστανέλες και τις ωραίες κνημίδες τις φορούν πια μόνο οι χωρικοί. Ο Έλληνας της πόλης ζητά, όπως ο φίλος μας ο Ευστάθιος, στις Nouveautes et Confections της Βιέννης τα σταχτοκίτρινα ή γκρίζα καρό κουστούμια του. Από την άλλη, οι Τόσκηδες της Αλβανίας, κουνούν πέρα δώθε τις φουστανέλες τους σε όλους τους δρόμους, από την Πρέβεζα μέχρι το Δυρράχιο...
Ο φυσικός τύπος, η ίσια μύτη που συνεχίζει χωρίς σπάσιμο την ίσια γραμμή του μετώπου, είναι καλό κριτήριο για τα αγάλματα, όχι όμως για τους ανθρώπους. Δε σημαίνει ότι δεν μπορείς να βρεις σ' έναν αθηναϊκό χορό μερικά κεφάλια που θυμίζουν αρχαίες θεές, οι προσωπογραφίες όμως των αρχαίων μάς δείχνουν ότι και άλλοτε, όπως και σήμερα, ο τύπος αυτός αποτελούσε εξαίρεση ...
Η γλώσσα; Η πόλη της Αττάλειας στη Μικρά Ασία αποτελείται από δυο συνοικίες: μέσα στο Κάστρο, οι χριστιανοί μιλούν μόνο τούρκικα και δηλώνουν Έλληνες, απέξω οι μωαμεθανοί, απόγονοι των Τουρκομοραϊτών, που στη διάρκεια της επανάστασης του 1821 έφυγαν από τη Μεθώνη και Κορώνη, μιλούν μόνο ελληνικά. Το ίδιο και οι έλληνες του Ζελάχοβο, ανατολικά του Βαρδάρη, είναι, μας λέει ο κ. Καλοστύπης, τουρκόφωνοι. Εξάλλου στο παζάρι Αρμένηδες, Εβραίοι, Τούρκοι και Φράγκοι, χωρίς να είναι έλληνες, μιλούν ελληνικά στη Σμύρνη, την Κωνσταντινούπολη, τη Θεσσαλονίκη ...
Όσο για τη θρησκεία, όλη η ορθοδοξία δεν ανήκει στον ελληνισμό, και, εκτός ορθοδοξίας, οι καθολικοί της Νάξου και της Κέρκυρας είναι καθαρόαιμοι Έλληνες και μάλιστα γνωρίζω μουσουλμάνους που είναι το ίδιο Έλληνες, όσο και πολλοί Μοραΐτες. Ομολογώ ότι τούτοι δα είναι λιγάκι σπάνιο είδος, θα μπορούσα όμως να αναφέρω κάποιους αγάδες της Ηπείρου και κάποιους γιατρούς νησιώτες ή μικρασιάτες, που μου είναι όμως δύσκολο να προμηθεύσω στην τουρκική κυβέρνηση τα ονόματά τους.
Ο ελληνισμός δεν είναι λοιπόν το σύνολο των φουστανελοφόρων, ούτε των ισιομύτηδων, ούτε των ελληνόφωνων ούτε των ορθοδόξων.
Κοντολογίς, ένας Έλληνας δε φέρει κανένα εμφανές σημείο της εθνικότητας του και το μοναδικό κριτήριο που μπόρεσα να ανακαλύψω, είναι η απάντηση "είμαι Έλληνας", που στις πρώτες ερωτήσεις σου, ένας Έλληνας δε θα παραλείψει να σου δώσει, ο Βούλγαρος ή ο Σέρβος θεμελιώνουν τα έθνη τους πάνω σε φυλετικές ή θρησκευτικές θεωρίες, το θεμέλιο του Έλληνα είναι η ελεύθερη προσχώρησή του.
Απαιτεί μία τελείως σύγχρονη σπουδή το αναπτυσσόμενο τούτο έθνος, που μεγαλώνει όχι με τους παλιούς εκείνους τρόπους, με τη βία του πολέμου και την κλαγγή του ξίφους των σωτήρων ή με τη μηχανική συμβολή του τυχαίου, της γειτονίας ή των περιστάσεων, αλλά ακολουθώντας κατά κάποιο τρόπο την τελευταία φιλοσοφική διατύπωση, με την κατάκτηση των πνευμάτων και την ελεύθερη συναίνεση των ατόμων.
Στον ελληνισμό αξίζει το όνομα της Μεγάλης Ιδέας κατά το ότι δεν είναι παρά η συνισταμένη των ατομικών ιδεών και επειδή, για να είσαι Έλληνας, αρκεί, πάνω από όλες τις υλικές διαφορές, να πιστεύεις στην Ιδέα, να ελπίζεις στην Ιδέα, να ζεις με την Ιδέα.
Το ανθρώπινο τούτο έργο έχει την ωραιότητα ενός έργου τέχνης αλλά και όλη του την αδυναμία. Καθώς εδράζεται αποκλειστικά και μόνο πάνω στη θέληση των ανθρώπων, όλες οι διακυμάνσεις, όλα τα καπρίτσια των ανθρώπων, το παραμορφώνουν. Οι ηθικές ήττες πλήττουν τον ελληνισμό εντονότερα από τις υλικές. Κι όταν πλακώνει η συμφορά, οι σοβαρότερες συνέπειές της είναι οι διχόνοιες, οι έριδες και οι λιποταξίες, που φέρνει η αποθάρρυνση.»
Κείμενο όσο ποτέ επίκαιρο. Φτάνει να δώσουμε και πάλι περιεχόμενο στην "ιδέα" (που προφανώς δεν μπορεί να έχει σχέση με την "ιδέα" της εποχής εκείνης). Να βρούμε με εντιμότητα, ρεαλισμό και ανοιχτό μυαλό ποιοί είμαστε, γιατί έχουμε βρεθεί εδω και πως πρέπει να πορευτούμε προς το μέλλον ...
Τώρα που πέρασαν οι πανηγυρικοί, ένα κείμενο για τον Ελληνισμό που αξίζει πραγματικά να διαβάσετε. Το ανακάλυψα και δημοσίευσα πριν σχεδόν είκοσι χρόνια.
